समिक्षा
मकर वियस
जब जब देशमा सुुँगुरहरुले आफ्नो उपस्थिति मजबुत बनाउँदै गए, तब तब देखी देशमा विकृति र विपत्ति थपिदै गयो र डा. गणेशकुमार पौडेललाई यो महाकाव्य –व्यङ्ग्यकाव्य) लेख्न प्रोत्साहन मिलेको हुनु पर्छ । डा. पौडेलको १६ औं कृतिका रुपमा पाठकसामु आएको यो काव्यले काव्य सिर्जना गर्न चाहने नयाँ साहित्यानुरागीलाई समेत पथप्रदर्शन गर्ने छ । रामेछाप जिल्लामा जन्मनुभएका डा. पौडेल हाल हेटौंडामा स्थायी बसोबास गर्छन् र दिनरात नभनी साहित्यमा मलजल गर्छन् ।
व्यङ्ग्य र स्वास्थ्य क्षेत्रमा डा. पौडेलका प्रशस्त कृतिहरु प्रकाशित छन् । जनमत प्रकाशनले बजारमा ल्याएको यो महाकाव्यले मौफसलका स्रष्टाहरुलाई लेख्न र लेखिरहन समेत प्रोत्साहन गर्ने मलाई लागेको छ ।
अब भने म पनि कृतिभित्र उदिन्ने तरखरमा छु । उदिन्ने काम त्यति सजिलो नभए पनि सुुँगुरको साहारामा डा. पौडेलले हाम्रा नेताहरुको नसा–नसा उदिन्न सफल भएका छन् ।
“आफ्नो चिहान सुुँगुरले अब आफैं खन्नेछ ।
मलामी उसको कोही पनि नजाने भा’ को छ ।।
सुुँगुरहरुको अन्त्येष्टि हामीले चाँडै नै गर्नु छ ।
अनि पो बल्ल जन र देशको भलो हुनेछ ।।”
गाउँ स्वच्छ भएकोले सुुँगुरलाई फोहोरको थुप्रो भएको सहर प्रशस्त मन पर्छ । त्यो सुुँगुर फोहोर खान्छ र भुँडी भर्छ । यस्तै परिवेशमा देशमा परिवर्तन आएको डा. पौडेलले महाकाव्यमा औल्याएका छन्–
“आशैआशको दियो बल्यो जनताको छातीमा ।
नयाँ नेपाल बन्छ है भन्ने गएथ्यो मनमा ।।
भै गयो अपशोच आज हेर रमणीय भूमिमा ।
सुुँगुर जति दौडिरहेछन् सत्ताकै मोहमा ।।”
हाम्रा देशका सुुँगुरहरु कुर्सी तानातान गर्छन्, विचरा सुुँगुरका मालिक जनताहरु मुकदर्शक भएर हेरी मात्र रहन्छन् । यस्तो परिस्थितिले वर्तमान गुज्रिरहेको अवस्थामा डा. पौडेललाई चिन्ता लागेको छ र उनले भनेका छन्–
“परजिवी हिंस्रक सुुँगुरको मिलेमतोमा ।
शासनसत्ता चलाई यिनले रगत चुस्तामा ।।
यिनले हेर खुलेआम ज्यान लिन थाल्या छ ।
स्वाभिमानी नागरिकले बाँच्न नै कठिन छ ।।”
आफ्नो देशका जनता भाकभाकै बस्न बाध्य हँुदा पनि देशका सुुँगुरहरु भने कालोपट्टी आँखामा बाधेर आफ्नै पेट भर्ने कार्य गरिरहेकामा कवि यसो भन्छन् ।
“खाद्यान्नका लागि अरुको मुख ताक्नुप¥या छ ।
संयन्त्र सक्षम हुँदाहुँदै बेकम्मा बना’ छ ।।
भोकभोकै जनता बस्नलाई बाध्य पा¥या छ ।
सुुँगुरले भने काट्टो जति हसुरिरा’ को छ ।।”
नैतिकवान र सज्जनको यहाँ काम छैन, भए पनि तिनलाई पनि विरुवा उखेले झैं उखेलेर फाल्ने योजनाकारहरु धेरै छन् । शासकमा सक्षमको अभाव भएकाले सर्वसाधारण खडेरी र भोकमरीमा जीउन बाध्य छन्, यस्तै छ नयाँ नेपाल । फेरी महाकाव्यकै यी सर्गहरु समाऊः
“सज्जनको जरा काट्ने योजना बन्दछ ।
सक्षम यहाँ शासकको सधैं अभाव छ ।।
सदाचार र नैतिकता सबै बाढीमा बगेछ ।
खडेरी र मरुभूमिमा सास फेर्नुप¥या छ ।।”
महाकाव्यमा राष्ट्रघातीको पहिचान गरी तिनको अन्त्य गर्न जनता जाग्नु पर्ने उद्घोष छ । फोहोरी खेल खेल्ने, दलाली अगुवा बन्ने हरेकलाई नागरिकले दण्डको घेरामा ल्याउन आवश्यक रहेको छ । राज्यको शासन जनताले चाहेर पनि परिवर्तन नभएको स्थितिमा व्यग्र दुःख व्यक्त गरिएको देखिन्छ । हाम्रा नेता र तिनको परम्परागत राजनीतिले नयाँ नेपाल नबन्ने महाकाव्यमा डा. पौडेलले ठोकुवा गरेका छन् ।
देशको परिवर्तनको शक्ति युवा पुस्ता निराशामा जीउन विवश छ । दुव्र्यसन र झैंझगडाले आश्रय पाएको र उच्च ध्वनि प्रदुषण देशमा बढ्दै गएको विषय पनि महाकाव्यमा समेटिएको छ, असफलताबाट पाठ सिक्नु पर्ने भन्दै महाकाव्यमा भनिएको छः
“लडेर उठ्नु जीवनको परिवेश मानिन्छ ।
त्यसैले आँसुलाई हाँसोले निरन्तर जित्नु छ ।।”
पदका लागि गरिने निर्वाहमुखी राजनीतिले पद पाएपछि जनताका सबै विषय विर्सने गरेको कुरा काव्यमा उल्लेख छ । सबै तहमा पैसाको चलखेल जिउँदै भएकाले देशलाई पूर्ण न्यायमन्दिर बनाउन उभो लगाउने हो भने सरकार स्थिर चाहिने भन्दै सर्ग ७० मा कवि भन्छन्ः
“बहुमत नहुँदा पनि स्थिर सरकार चाहिन्छ ।
यसको अभ्यास अरु मुलुकबाट सिक्नुछ ।।”
सुुँगुरहरुले देशलाई केही दिन नसकेकोले तिनीहरुले स्वर्गमा समेत बास नपाउने भन्दै डा. पौडेल भन्छन्ः
“सुुँगुरको यो जम्बो हुलले देशलाई के दियो ।
मात्र देश र जनतालाई यसले कङ्गाल बनायो ।।”
अन्ततः महाकाव्यले फटाहा, फोहोरी सुुँगुरको अन्त्य गरी वराहको संरक्षण गर्न मानवसँग आग्रह गर्दछ । यस काव्यको सर्ग ९४ को यो अंशः
“वराह भई भगवान आए हित गर्न मानवको ।
सुुँगुर बनी राक्षस आयो सत्यनास गर्न पो ।।
वराहले मात्र हेर यहाँ संविधान लेख्छ नि ।
लेख्छु भन्दै सुुँगुरले त उद्दण्ड गर्छ नि ।।”
महाकाव्यमा नेताहरुलाई सुुँगुरको कोटीमा राखेर व्यङ्गवाण प्रहार गरिएको छ तर यस्ता वाण पनि सजिलै पचाई रहेका छन्, नेताहरु । यस काव्यको दह्रो पक्ष भनेकै देशको विद्यमान सबै जसो समस्याहरु उजागर गरेको देखिन्छ भने कमजोर पक्षको रुपमा सुुँगुरका सम्पूर्ण नकारात्मक पक्षको मात्र वर्णन गरिएको छ । सुुँगुरका केही सकारात्मक पक्ष पनि छन्, जसलाई हामीले त्यति सजिलै भुल्न सक्दैनौं ।
काव्यले विषयमा विविध विषय र प्रमुख विषयमा सुुँगुरको जीवन, व्यवहार र त्यसका असरहरुको चर्चा गरेको छ । काव्यमा कथा प्रधान भएको देखिदैन, तर पनि यसमा प्रशस्त सुत्रकथाका अंशहरुलाई अंगिकार गरेको पाइन्छ । सरल व्यङ्ग्य, कृतिको अर्को पक्ष हो । व्यङ्ग्यमा वाण चिप्लिएर कृति कहीं–कहीं विचलित हुँदा पाठकलाई विषय र काव्यको अध्ययन गर्न नमिठो लाग्न सक्छ तर देशको परिवेशको हुबहु चित्रण गरिएको हुँदा कविभित्र सत्यताको ज्वारभाटा जेजस्तो छ, त्यस्तै कृतिमा प्रतिबिम्बित भएको पाउँदा पाठकमा खुशी छाउँछ ।
समग्रमा यस काव्यले खराब आचरणका नेताहरुलाई सुुँगुरको जुनीबाट बराह हुन प्रेरित गरेको छ । बराह नबनेसम्म हाम्रो देशले सच्चा नेता नपाउने र जनताले न्याय र सुशासन प्राप्त गर्न नसक्ने ठोकुवा गरिएको छ । तसर्थ यो कृति हाम्रा नेताले एक पल्ट पढुन् र उनीहरुले बराह बन्ने काम गरुन् । त्यसो भएमा डा. पौडेलको मेहनत त्यसै खेर जाने छैन, हामी सबैको भलो नै हुने देखिन्छ । (समिक्षक प्लान नेपाल मकवानपुर गढी÷ठिंगनका विकास संयोजक हुन् । समिक्षामा उल्लेखित भावनाले संस्थाको प्रतिनिधित्व गर्दैन, यो लेखकको नीजि र व्यक्तिगत धारणा मात्र हो ।)
